Giám mục phó Phan Thiết

Ngày 14 tháng 7 năm 2001, linh mục Phaolô Nguyễn Thanh Hoan được Tòa Thánh Vatican bổ nhiệm làm giám mục phó Giáo phận Phan Thiết, với quyền kế vị. Cùng trong đợt bổ nhiệm này, Tòa Thánh còn bổ nhiệm hai tân giám mục khác là Giuse Hoàng Văn Tiệm, giám mục chính tòa Giáo phận Bùi Chu và giám mục phụ tá Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Giuse Vũ Duy Thống.[5] Các tân giám mục là kết quả vòng đàm phán vào tháng 6 cùng năm giữa Vatican và chính quyền Việt Nam.[3] Ngoài các tân chức được chính quyền Việt Nam đồng thuận với đề cử từ Tòa Thánh nêu trên, chính quyền Việt Nam từng từ chối ứng viên chức tổng giám mục Hà Nội, một ứng viên cho chức giám mục Giáo phận Hưng Hóa (nơi trống tòa từ năm 1992) và một giáo phận khác trống tòa đã 3 năm.[11]

Lễ tấn phong cho Tân giám mục Nguyễn Thanh Hoan được cử hành sau đó vào ngày 11 tháng 8 cùng năm. Phần nghi thức truyền chứ chính yếu được cử hành bởi Chủ phong là giám mục chính tòa Phan Thiết Nicôla Huỳnh Văn Nghi và hai vị phụ phong là giám mục Phêrô Nguyễn Văn Nhơn, giám mục chính tòa Giáo phận Đà Lạt và giám mục Tôma Nguyễn Văn Trâm, giám mục phụ tá Giáo phận Xuân Lộc.[12] Khẩu hiệu giám mục của ông là "Tin Mừng cho người nghèo khó".[3]

Ngày 19 tháng 9 năm 2001, Ủy ban Bác ái Xã hội được thành lập trong Đại hội VIII của Hội đồng Giám mục Việt Nam. Uỷ ban mới thành lập này được trao cho tân giám mục Phaolô Nguyễn Thanh Hoan làm Chủ tịch. Uỷ ban này chỉ chính thức hoạt động với công việc từ thiện và cứu trợ đầu tiền sau kỳ họp ngày 26 tháng 9 năm 2002.[4]

Giám mục Nguyễn Thanh Hoan cùng linh mục thư ký Giáo tỉnh Sài Gòn tham gia Hội nghị Hội nghị toàn cầu của Hội đồng Giáo hoàng Công lý và Hoà bình được tổ chức lần đầu tiên tại Rôma từ ngày 27 đến ngày 30 tháng 10 năm 2004.[13] Ngày 29 tháng 12 năm 2004, với sự đồng thuận của giám mục Nicôla Huỳnh Văn Nghi, giám mục Nguyễn Thanh Hoan thiết lập Tu đoàn Bác Ái Xã Hội nhằm mục đích hỗ trợ người nghèo.[10]

Giám mục chính tòa Phan Thiết

Ngày 1 tháng 4 năm 2005, Tòa Thánh loan tin chấp nhận cho giám mục Nicôla Huỳnh Văn Nghi hồi hưu và giám mục Nguyễn Thanh Hoan làm tân giám mục chính tòa Giáo phận Phan Thiết, Việt Nam.[12][14] Bốn ngày sau đó, ông chính thức đảm nhận chức vụ mới này. Ngày 13 tháng 5 cùng năm, ông chủ sự nghi lễ khởi công nhà thờ kính Đức Mẹ Tà Pao.[15] Để việc đến thăm tượng Đức Mẹ Tà Pao cho giáo dân, khách hành hương, thăm viếng được thêm thuận tiện, ngày 13 tháng 8 năm 2006, ông cử hành nghi thức khởi công đường lên núi Tà Pao[16] và Trung tâm Hành hương Đức Mẹ Tà Pao. Trên một triệu người không phân biệt tôn giáo đã tham gia thánh lễ này.[17][18]

Bão Xangsane tàn phá 9 tỉnh thành miền Trung Việt Nam đầu tháng 10 năm 2006. Trước tình trạng lũ lụt cùng với bão tàn phá, nhiều người đã tử vong và tài sản đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trước tình trạng này, Uỷ ban Bác ái Xã hội trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam do Nguyễn Thanh Hoan làm chủ tịch đề nghị giáo dân lạc quyên hỗ trợ, các quỹ Caritas của các giáo phận địa phương với tổng số tiền trên 500 triệu đồng để hỗ trợ các nạn nhân không phân biệt tôn giáo. Trong dịp này, Uỷ ban cũng đã hỗ trợ các giáo phận Kon Tum và Đà Nẵng mỗi giáo phận 100 triệu đồng.[19]

Ngày 24 tháng 10 năm 2007, nhiều người mang sắc phục quân đội đến đập bỏ nhà thờ Sông Mao, tọa lạc tại xã Hải Ninh, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận. Nhà thờ này bị đập phá hoàn toàn, trừ hai công trình phụ là tháp chuông và hang Đức Mẹ. Trước hoàn cảnh như trên, ngày 31 tháng 10, giám mục Nguyễn Thanh Hoan viết thư gửi đến nhiều cơ quan, chính quyền các cấp thuộc tỉnh Bình Thuận như Uỷ ban Nhân dân tỉnh, Hội đồng Nhân dân tỉnh, Ban Tôn giáo tỉnh,... nhằm phản ứng trước diễn biến này. Giám mục Hoan cho biết các giáo sĩ, tu sĩ và giáo dân rất bất bình trước sự việc trên. Trong thư, giám mục Hoan cho rằng việc đập bỏ nhà thờ Sông Mao là trái pháp luật do nhà thờ đang bị tranh chấp, dù theo giám mục Hoan, không có văn bản trưng thu nhà thờ. Vị giám mục giáo phận Phan Thiết cho rằng diễn biến trên đi ngược với chính sách tôn giáo của chính phủ, khinh thường chủ quyền của tôn giáo đối với nơi thờ tự và xúc phạm tình cảm giáo hữu. Nguyễn Thanh Hoan nhận định, việc dùng lực lượng quân đội để phá công trình nhà thờ Sông Mao nhằm mục đích uy hiếp tôn giáo. Trước diễn biến trên, Nguyễn Thanh Hoan đề nghị giữ nguyên hiện trạng, đồng thời đặt nhiều câu hỏi: cơ quan ra lệnh phá hủy nhà thờ, sự khác nhau trong việc giải quyết giữa ngôi chùa và nhà thờ đang có chung tình trạng pháp lý cách khác biệt và thời hạn giải quyết vấn đề nhà thờ và nhu cầu tôn giáo cho giáo dân Sông Mao.[20]

Ngày 8 tháng 1 năm 2008, giám mục Nguyễn Thanh Hoan công bố thư chung mục vụ liên quan đến đức tin Công giáo. Với lý do trong vòng 5 năm trước đó có nhiều vụ việc làm hoang mang, ảnh hưởng đến đời sống của giáo dân và sự hiệp nhất giữa họ và vai trò của giám mục trong việc bảo vệ đức tin Công giáo, sau khi dựa vào một số tiêu chuẩn chung của Thánh bộ Giáo lý Đức Tin trực thuộc Tòa Thánh, giám mục Hoan tuyên bố các vụ việc gọi là Phép lạ Mình Thánh Chúa ở Nhà thờ Tánh Linh (năm 2002), Phép lạ Trừ Quỉ ở Nhà thờ Tánh Linh (năm 2002), Phép lạ Trái Tim Chúa chảy máu ở Giáo xứ Phước An (năm 2007), Phép lạ Chữa người bị bại chân ở Giáo xứ Thánh Linh (năm 2007),… là không phù hợp với tiêu chuẩn được đánh giá là "phép lạ" của Giáo hội Công giáo Rôma.[21]

Giữa tháng 3 năm 2008, giám mục Hoan tham gia Hội thảo toàn quốc về Học thuyết xã hội Công giáo và họat động bác ái xã hội tổ chức tại khuôn viên Tòa giám mục Xuân Lộc và có bài phát biểu tại hội nghị. Giám mục Hoan cho rằng, giáo sĩ và tu sĩ tại Việt Nam không dành mối quan tâm đến vấn đề từ thiện (thuật ngữ Công giáo là bác ái) khi giữ các lời khấn khiết tịnh, vâng lời và khó nghèo và cũng thừa nhận mình chưa quan tâm đến vấn đề này đúng mức. Ông cho rằng không nên động viên những người được hỗ trợ theo đạo Công giáo và mong muốn các hoạt động từ thiện bác ái được tổ chức và hệ thống như các hoạt động mục vụ và truyền giáo.[22] Trong hai ngày 22 và 23 tháng 10 năm 2008, ông tham gia Hội nghị ra mắt Caritas Việt Nam. Tại ngày đầu tiên của Hội nghị, giám mục Hoan đã có bài phát biểu với chủ đề: Caritas và cuộc sống con người.[23] Ngày 1 tháng 4 năm 2009, ông tham dự lễ ra mắt Caritas Giáo phận Phan Thiết. Đây là giáo phận đầu tiên triển khai mô hình Caritas cấp giáo phận.[24]

Từ ngày 21 tháng 6 đến ngày 4 tháng 7 năm 2009, giám mục Nguyễn Thanh Hoan tham dự chuyến viếng thăm Tòa Thánh Vatican cùng với các giám mục người Việt Nam. Tại Rôma, ngày 27 tháng 6, ông tiếp kiến Giáo hoàng Biển Đức XVI cùng với các giám mục Việt Nam.[25]

Tòa Thánh chấp thuận cho giám mục Nguyễn Thanh Hoan từ nhiệm từ ngày 25 tháng 7 năm 2009 và bổ nhiệm giám mục kế nhiệm là nguyên giám mục phụ tá Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Giuse Vũ Duy Thống.[26] Giám mục Hoan hưu dưỡng tại Tu đoàn Bác ái Xã Hội. Ngày 25 tháng 7 cũng là lễ kỷ niệm tấn phong giám mục của Huỳnh Văn Nghi và Nguyễn Thanh Hoan, giám mục Hoan cho biết dù tuổi cao nhưng ông vẫn quyết định đứng ra lãnh đạo giáo phận dù thời gian không dài là vì đạt được thỏa thuận giữa chính quyền Việt Nam và Giáo hội Công giáo là rất khó. Nay ông vui mừng khi vị kế nhiệm là một giám mục trẻ tuổi.[27]

Giám mục Nguyễn Thanh Hoan qua đời tại Tu đoàn Bác Ái Xã Hội vào lúc 0 giờ ngày 18 tháng 8 năm 2014, thọ 82 tuổi.[10][7] Tang lễ của ông diễn ra vào ngày 21 tháng 8, do Giuse Vũ Duy Thống chủ sự, cùng với 14 giám mục, hơn 200 linh mục từ các giáo phận khác nhau.[28]